Piše: dr.sci. Nermin TURSIĆ
Nakon što je Narodna Skupština bh entiteta “rs” 02. jula, 2024. godine usvojila “Deklaraciju o zaštiti nacionalnih i političkih prava i zajedničkoj budućnosti srpskog naroda”, ista se od 21. jula, 2024. godine našla u proceduri usvajanja od strane Skupštine Republike Srbije. Period između dva skupštinska zasijedanja okarakterisan je javnim prepirkama između zvaničnika države Bosne i Hercegovine i predsjednika Srbije, Aleksandra Vučića, koji se nije libio da javno vrijeđa bosanskohercegovačke zvaničnike nazivajući ih falsifikatorima, lažovima i ludacima. Primjer toga je Vučićev odgovor na obraćanje predsjedavajućeg Predsjedništva BiH, Denisa Bećirovića koji je u povodu Dana genocida nad Bošnjacima u Potočarima ukazao na opasnosti „beogradske velikodržavne politike“, te ju je kvalificirao kao otvorenu prijetu Bosni i Hercegovini. To se odnosi i na izjavu Ramiza Salkića da srbijanske pretenzije na teritoriju Bosne i Hercegovine nisu prestale, kao i na izjavu ministra odbrane Bosne i Hercegovine, Zukan Heleza, vezanu za tehnička dostignuća u domaćoj namjenskoj industriji i neposrednog Vučićevog angažmana na „sarajevskom ratištu“ tokom njegove opsade.
Kao odgovor na sve to, predsjednik Srbije Aleksadnar Vučić je konferenciji za novinare između ostalog rekao da „velikodržavna politika u Beogradu zasniva se na tome što smo svaki put u prethodnih 12 godina priznali i priznavali teritorijalni integritet Bosne i Hercegovine, ali razume se i Dejtonski mirovni sporazum i integritet Republike Srpske u okviru Bosne i Hercegovine“, te „da njegova zemlje neće ratovati s Bošnjacima niti sa bilo kim i da neće nasjedati na provokacije“. Ponovio je svoj lični stav da u proteklih 12 godina kako je on na čelu Srbije kontinuirano poziva na poštivanje teritorijalnog integriteta Bosne i Hercegovine i Dejtonskog mirovnog sporazuma.
Primjetno je da u svojim govorima sebe predstavlja kao balkanskog mirotvorca, te više od svih drugih političara u regiji upotrebljava riječi “rat” i “mir”. Primjera radi, samo na pomenutoj konferenciji je rekao „mir mora da se sačuva po svaku cenu“, „mi ćemo da čuvamo mir,“ „da čuvamo mir po svaku cenu“, „nećemo da ratujemo ni sa kim”, „mi nećemo da ratujemo protiv vas (…) Mi nećemo da ratujemo protiv Bošnjaka“ i sl.
Čak što više, upotreblja riječ mir i kada Milorad Dodik najavljuje „mirno razdruživanje“. Naime, iako kaže da se zalaže za Dejtonski mirovni sporazum i teritorijalni integritet Bosne i Hercegovine nikada nije napravio javni otklon od Dodikovih secesionističkih zahtjeva, niti je rekao da su te inicijative protivne Dejtonskom mirovnom sporazumu. Kao odgovor na takvu situaciju u maniru pomalo naivene osobe (što nikako nije) zanemarujući potencijalne posljedice kaže “moramo da sačuvamo mir po svaku cenu i moramo da razgovaramo sa Bošnjacima”. Vjerovatno misli da treba razgovarati o “mirnom razdruživanju“.
Suština ovakvih riječi je sljedeća. Dok na osnovu obrnuto postavljenih premisa plaši srbijansku naciju ratom koji žele neki „neprijateljski narodi“ potaknuti „drugim silama“, sebe predstavlja se kao jedinog pacifistu spremnog da „po svaku cenu očuva mir“ u „ratno-nastrojenoj“ regiji. Da li je u stvarnosti tako?
Povijest nam ukazuju na različita iskustva. Jedno takvo nalazimo u primjeru bivšeg predsjednika Sjedinjenih Američkih Država, Richarda Nixona, kada je kao predsjednički kandidat svoju predizbornu kampanju bazirao na isticanju pojma “mira”. U svom obraćanjuje znao je i po nekoliko desetina puta da spomene tu riječ, a odmah po stupanju na funkciju predsjednika države „vijetnamski rat“ je proširio na Kambodžu. Mir je ostao samo privid.
Naime, kako u Vijetnamu tako i kod nas, činjenice su te koje određuju stvarnost. U Vučićevom slučaju stvarnost je potpuno drugačija od njegovih riječi. Kao dokaz tome imamo ogroman broj primjera koji su se desili u vrlo kratkom periodu. Paradoksalno, dok se hvali da Srbija ima najveći vojni budžet u regiji i da izdvaja maksimalna finasijska sredstva za naoružanje, istovremno priča o miru, iako je poznato da se vojna snaga projicira u skladu sa političkim interesima (a oni su evidentni).
Naime, u saradnji sa vlastima BH entiteta „rs“ koristi svakupriliku da pokaže nepoštivanje naspram državnog suvereniteta Bosne i Hercegovine i pošalje poruku o zajedničkom srpskom „suverenom postupanju“. Dokaz toga je nedavno slanjem srpskih vojnih kadeta i stariješina u Bosnu i Hercegovinu, bez obzira što Član 7. „Zakona o Vojsci Srbije“ te iste kadete tretira kao vojna lica, odnosno, pripadnike „Vojske Srbije“. Tu je svakakao i provokativno slijetanje helikoptere MUP-a Srbije u Trebinjei pokušaj njegovog stacioniranja u trajanju ljetnog perioda bez saglasnosti nadležnih organa Bosne i Hercegovine, te najavljano (pa otkazano) uniformisano službovanje srbijanskih policajaca u Bosni i Hercegovini.
Nepoštivanje države Bosne i Hercegovine nalazimo i u njegovoj izjavi o državnoj imovini Bosne i Hercegovine i tvrdnji da ona pripada entitetima, kao i kroz upućene medijske poruke ambasadorima država u Bosni i Hercegovinikoji osuđuju secesionističku politiku Milorada Dodika. Posebnu konotaciju u svemu tome ima i izjava u povodu najavljenog usvajanja pomenute deklaracije i sastanaka sa Miloradom Dodikom, rekavši da je njihov sastanak na nivou „državnih institucija“. Na taj način je kvalifikovao BH entitet kao suverenu državu. Ovakva izjava se može tumačiti na raznorazne načine, ali nikako se ne može podvesti pod koincidenciju ili lapsus lingaue.
Postoje još i drugi primjeri u kojima se „vučićeva“ Srbija pojavljuje kao remetilački faktor u regiji. To su prije svega izgradanja hidroelektrane „Buk bijela“ na rijeci Drini i finansiranje izgradnje aerodroma Trebinje. Te aktivnosti se sprovode bez saglasnosti nadležnih organa države Bosne i Hercegovine uz zanemarivanje Odluke Ustavnog suda Bosne i Hercegovine, U 8/19, od 06.02.2020. godine.
Sve navedeno je dokaz zašto Aleksandar Vučić u svojim javnim obraćanjima nikada ne govori da poštuje državni suverenitet Bosne i Hercegovine. To čini iz razloga da zanemari osnovno načelo suverenosti koje spaja političko i pravno postojanje jedne države. Naime, kategorija suvereniteta je neodvojiva od kategorije državnosti. Preko suverene kompentencije nacionalna država ispoljava volju unifikacije posredstvom regulacije i normatizacije unutrašnjeg poretka i institucionalizacije međudržavnih odnosa. U slučaju poštivanja tih principa Aleksandar Vučić ne bi mogao da održi uspostavljeni konecept tzv. „etničkog suverenita“ kao vlastito uspostavljenog antipoda državnom suverenitu. Posebno sada kada je „etnički suverenitet“ zadobio svoju stratešku formulaciju u pomenutoj „Deklaraciji“ koja definiše da „srpski narod predstavlja jedinstvenu celinu“. Jednostavno, poštivanje državnog suvereniteta Bosne i Hercegovine bi narušilo ovu vrstu narativa koji predstavlja temeljni dio projekta „Srpskog sveta“ koji treba da omogući prostiranje suverena vlasti Srbije na sve predjele gdje žive etnički Srbi, a to je Bosna i Hercegovina, Crna Gora i Kosovo.
Ovakve aktivnosti prema Bosni i Hercegovini Aleksandar Vučić i Milorad Dodik pravdaju potpisanim „Sporazumom o specijalnim paralelnim vezama“ između SR Jugoslavije (prenesen na Srbiju) i bosanskohercegovačkog entitea „rs“. Naime, mogućnost uspostave specijalnih veza jeste omogućeno „Aneksom IV Dejtonskog mirovnog sporazuma“, ali njima je jasno definisana oblast saradnje između susjedne države i BH eniteta. Ona se svodi na domen „supolitičkog“, a ne političkog koji je rezervisan za odnose između dvije suverene države. Tako da se njihove aktivnosti ne mogu podvesti pod izgovor očuvanja Dejtonskog mirovnog sporazuma, niti su ovakvi postupci ustavno-pravno osnovani, niti su prihvatljivi sa aspekta ozakonjenog internacionalnog prava.
U ovom slučaju bi trebalo da ih neko podsjetiti, da je upravo potpisivanjem Dejtonskog mirovnog sporazuma izvršeno bezuslovno priznanje između SR Jugoslavije i Bosne i Hercegovine. Odnosno, SR Jugoslavija (današnja Srbija kao pravna sljednica) se obavezala da priznaje (a time i poštiva) državni suverenitet, teritorijalni integritet i političku nezavisnost Bosne i Hercegovine. Kao države potpisnice zajedno sa Hrvatskom još su se obavezale i da će međudržavne odnose regulisati prema Povelji UN, Završnim helsinškim aktom i drugim dokumentima OEBS-a, kao i na međusobno poštivanje suvereniteta, teritorijalnog integriteta i rješavnju nesporazuma na miroljubiv način.
Ta ugovorna načela ujedno proklamiraju zabranu miješanja u unutrašnje stvari Bosne i Hercegovine od strane njenih susjeda i jedina su formula kojom se istinski zagovara mir i dobrosusjedski odnosi. Kada se Aleksandar Vučić kao predsjednik Srbije bude pridržavao tih preuzetih obaveza, očuvanje mira u regiji neće biti upitno. Do tada predsjedniče, “acta non verba”.
