Dejtonski mirovni sporazum potpisan 21. novembra 1995. godine kojim je zvanično priznata Republika Srpska, rat u Bosni i Hercegovini tretirao je kao “tragični sukob“, no već u prvom haškom procesu protiv Duška Tadića presudom izrečenom 7. maja 1997. utvrđeno je da je u Bosni i Hercegovini bio međunarodni oružani sukob u kome su uz srpske snage iz BiH učestvovale i snage Savezne Republike Jugoslavije (Srbije i Crne Gore). Drugostepena presuda, donesena 15. jula 1999. godine, ne samo da je to potvrdila nego je i proširila odgovornost Srbije utvrđujući da su sve vrijeme sukoba u BiH imali opću političku i vojnu kontrolu nad Republikom Srpskom.
Piše: Dženana Karup Druško
Uz brojne dokaze, navodi sa i da je Slobodan Milošević Republiku Srpsku zastupao u Daytonu i potpisao dokumente kojim se Srbija obavezala da će Republika Srpska poštovati ovaj sporazum.
VJ rame uz rame s VRS
Utvrđujući “činjenični odnos između vojske bosanskih Srba i Vojske SRJ“ Žalbeno vijeće je zaključilo da je Pretresno vijeće “nedvojbeno ustanovilo da se komandna struktura JNA nije promijenila ni nakon 19. maja 1992, nakon što je preimenovana i pretvorena u Vojsku Jugoslavije. Nadalje, što je po Žalbenom vijeću, još važnije, iz odluke Pretresnog vijeća, a naročito iz ocjene dokaza koju je sprovela sudija McDonald u svom Izdvojenom i protivnom mišljenju, očito je da je čak i nakon tog datuma VJ nastavila da kontroliše vojsku bosanskih Srba u Bosni i Hercegovini, tj. Vojsku Republike Srpske“.
U presudi stoji da je Vojska Jugoslavije imala “kontrolu nad političkim i vojnim ciljevima, kao i nad vojnim operacijama VRS“, a Vijeće konstatira kako “valja podsjetiti na dva ‘faktora’ koji su istaknuti u Presudi: kao prvo, ‘prebacivanje u 1. krajiški korpus, kao i u druge jedinice VRS, bivših oficira JNA koji porijeklom nisu bili bosanski Srbi sa ekvivalentnih položaja u odgovarajućim jedinicama JNA koje su prethodile jedinicama VRS’, i drugo, što se tiče VRS, ‘neprekidna isplata plata, kako oficirima koji jesu bosanski Srbi tako i onima koji nisu bosanski Srbi, od strane vlade Savezne Republike Jugoslavije (Srbije i Crne Gore).’ Žalbeno vijeće dijeli mišljenje koje je iznijela sudija McDonald u svom Izdvojenom i protivnom mišljenju, da su ta dva faktora, zajedno sa drugim elementima koje je dokazalo Tužilaštvo, indikacija kontrole.“
Vojska Republike Srpske i Vojska Jugoslavije, kako zaključuje Žalbeno vijeće, nisu nakon maja 1992. autentično bile dvije odvojene vojske i to potkrepljuju sljedećim činjenicama:
- Reorganizacija JNA i promjena imena nisu bile indikacija promjene vojnih ciljeva i strategija. Komandna struktura JNA i preimenovanje dijela JNA u VRS, sprovedeno kako bi se stvorio privid povinovanja međunarodnim zahtjevima, u stvari je imalo za cilj da obezbijedi da znatne oružane snage etničkih Srba ostanu u Bosni i Hercegovini. (U svjetlu zahtjeva Vijeća sigurnosti od 15. maja 1992. da se smjesta obustavi svako uplitanje jedinica JNA izvan Bosne i Hercegovine, Pretresno vijeće opisalo je dilemu pred kojom se našla JNA zbog sve većeg međunarodnog nadzora od 1991. nadalje, kao problem kako “pretvoriti JNA u armiju onog što je preostalo od Jugoslavije, odnosno armiju Srbije i Crne Gore, a ipak zadržati u srpskim rukama kontrolu nad značajnim dijelovima Bosne i Hercegovine i istovremeno se pretvarati da su ispoštovani međunarodni zahtjevi za odlazak JNA iz Bosne i Hercegovine. (…) Pronađeno je rješenje, bar što se Srbije tiče, u prekomandovanju u Bosnu i Hercegovinu svih bosanskih Srba, vojnika koji su služili u jedinicama JNA na drugim mjestima, te povlačenju svih ne-Bosanaca iz Bosne i Hercegovine. To je naizgled trebalo zadovoljiti međunarodne zahtjeve dok bi u Bosni i Hercegovini istovremeno ostale velike srpske oružane snage.” Osim toga, generalni sekretar UN-a, komentirajući prividno povlačenje JNA iz Bosne i Hercegovine, u svom je izvještaju od 3. decembra 1992. zaključio da “premda se JNA potpuno povukla iz Bosne i Hercegovine, ostali su bivši pripadnici JNA, porijeklom bosanski Srbi sa svojom opremom, koji sačinjavaju Vojsku ’Republike Srpske’.”
- Povrh znatne finansijske, logističke i druge pomoći i podrške za koju je priznato da je VJ pružala VRS, Pretresno vijeće nije osporilo da je VRS, kao kreacija SRJ/VJ, imala istu strukturu i činove kao VJ, kao ni to da je SRJ/VJ rukovodila i nadgledala aktivnosti i operacije VRS. Posljedica toga bila je da je VRS odražavala strategije i taktike koje je stvorila SRJ/JNA/VJ. (“VRS je zapravo bila proizvod raspada stare JNA i povlačenja njenih nebosanskih dijelova u Srbiju. Međutim, većina komandanata jedinica bivše JNA, ako ne i svi, skoro svi Srbi, koji su se 18. maja 1992. sa svojim jedinicama našli na dužnosti u Bosni i Hercegovini, ostali su na dužnosti kao komandanti svojih jedinica tokom 1992. i 1993.”)
- Nakon 19. maja 1992. elementi SRJ/VJ i dalje su neposredno intervenisali u sukobu u Bosni i Hercegovini, boreći se rame uz rame sa VRS i pružajući im kritičnu borbenu podrš
- Vojne operacije JNA pod komandom Beograda koje su započele prije 19. maja 1992. nisu odmah prekinute. Sa čisto praktičnog gledišta, izuzetno je nevjerovatno da bi ih uopšte bilo moguće prekinuti preko noć
Kontrola SRJ/VJ
Žalbeno vijeće je zaključilo i da stvaranje VRS od strane SRJ/VJ nije ukazivalo na namjeru Beograda da se odrekne kontrole SRJ/VJ nad vojskom bosanskih Srba. Naprotiv, VRS je formirana kako bi se nastavili postizati sopstveni politički i vojni ciljevi SRJ, a iz dokaza je očito da su ti ciljevi ostvarivani vojnim i političkim operacijama koje je kontrolisao Beograd i JNA/VJ. Nema dokaza da su se 19. maja 1992. ti ciljevi promijenili.
U presudi se navodi i dio iz knjige bivšeg jugoslovenskog saveznog sekretara za odbranu generala Veljka Kadijevića, “Moje viđenje raspada: vojska bez države“: “Jedinice i štabovi bivše JNA činili su kičmu vojske Srpske Republike (Republika Srpska), sa svim oružjem i opremom (…) Prvo je JNA, a zatim armija Republike Srpske koju je JNA postavila na noge, pomogla da se oslobode srpske teritorije, zaštiti srpski narod i stvore povoljni vojni preduslovi za ostvarivanje interesa i prava srpskog naroda u Bosni i Hercegovini …”)
Uzeti zajedno, smatra Žalbeno vijeće, ovi faktori sugerišu da se “odnos između VJ i VRS ne može okarakterisati kao puki odnos koordinacije političkih i vojnih aktivnosti. Čak i ako su kao reakcija na međunarodni nadzor upražnjavani i usvojeni manje eksplicitni oblici komandovanja vojnim operacijama, veza između VJ i VRS očito je obuhvatala mnogo više nego puku koordinaciju ili saradnju između saveznika. U stvari, preimenovana vojska bosanskih Srba i dalje je sačinjavala jednu vojsku pod komandom Generalštaba VJ u Beogradu.“
U nastavku presude Žalbeno vijeće navodi:
Ex post facto potvrdu činjenice da je kroz više godina (u svakom slučaju između 1992. i 1995.) SRJ vršila opću kontrolu nad Republikom Srpskom u političkom i vojnom domenu moguće je naći u procesu pregovora i zaključenja Dejtonsko-pariškog sporazuma 1995. godine. Naravno, sklapanje Dejtonsko-pariškog sporazuma 1995. ne može predstavljati neposredan dokaz o prirodi veze koja je postojala između vojske bosanskih Srba i vojske SRJ nakon maja 1992. i stoga nipošto nema odlučujuću važnost za pitanje kontrole u tom periodu. Ipak, Dejtonsko-pariški sporazum može se posmatrati kao vrhunac dugog procesa. Taj proces je iziskivao dijalog sa svim političkim i vojnim snagama koje su vršile stvarnu vlast na terenu (bilo de facto bilo de iure) kao i stalnu spremnost da se reagira na promjenjivu vojnu i političku situaciju tih snaga.
Politički proces koji je kulminirao Dejtonom počeo je ubrzo nakon izbijanja neprijateljstava i trajao je tokom ključnog perioda. U onoj mjeri u kojoj je obim tog procesa odraz stvarne strukture moći koja je postojala u Bosni i Hercegovini tokom čitavog sukoba, Dejtonsko-pariški sporazum omogućava naročit uvid u političku, stratešku i vojnu stvarnost koja je vladala u Bosni i Hercegovini od 1992. do 1995. godine.
Milošević je vodio delegaciju SRJ i RS-a
Činjenica da je od 4. augusta 1994. godine SRJ, čini se, prekinula podršku Republici Srpskoj jer jugoslovensko vođstvo nije imalo povjerenja u vlasti RS nije beznačajna. U stvari, taj “raskid veza” upravo naglašava visoki stepen opće kontrole SRJ nad Republikom Srpskom jer je ubrzo nakon povlačenja podrške SRJ, Republika Srpska uvidjela da nema mnogo izbora sem da se povinuje vlasti SRJ.
Vrhunac tog procesa bio je pristanak Republike Srpske da je na Dejtonskoj konferenciji zastupa SRJ. Čini se da je to sprovedeno uprkos snažnom otporu u Republici Srpskoj prema mirovnim sporazumima koje je predlagala međunarodna zajednica, kao što se vidi iz činjenice da je mirovni sporazum međunarodne zajednice za Bosnu i Hercegovinu odbačen golemom većinom na referendumu koji je organizovan na teritoriji bosanskih Srba 27. i 28. augusta 1994. godine.
Stoga Dejtonsko-pariški sporazum može indirektno osvijetliti stvarno stanje strukture komandovanja i rukovođenja vojskom bosanskih Srba koja je postojala u vrijeme kad je naizgled prekinuta veza između VRS i VJ, a može pomoći i u ocjeni da li je i nakon toga SRJ nastavila da kontroliše vojsku bosanskih Srba.
Sporazumom sklopljenim 29. augusta 1995. između SRJ i Republike Srpske, a koji je pomenut u preambuli Dejtonsko-pariškog sporazuma, predviđeno je da će u Dejtonu pregovarati jedinstvena delegacija. Ta bi se delegacija sastojala od šest osoba, tri iz SRJ i tri iz Republike Srpske, a Sporazumom je predviđeno da će delegaciju Republike Srpske “voditi predsjednik Republike Srbije Slobodan Milošević” (član 2). Prema tom sporazumu, vođstvo Republike Srpske pristalo je da će “usvojiti obavezujuće odluke delegacije u pogledu mirovnog plana koje su donijete na plenarnoj sjednici običnom većinom. U slučaju prepolovljenih glasova, odlučujući će biti glas predsjednika Slobodana Miloševića.” (član 3). Da je Milošević vodio zajedničku delegaciju po Žalbenom vijeću je potvrdio i sam Milošević u svom pismu od 21. novembra 1995. predsjedniku Izetbegoviću u vezi s aneksom 9 uz Dejtonsko-pariški sporazum.
Kasnije, kad je trebalo potpisati razne sporazume sklopljene u Daytonu, ponovo se ispostavilo da je SRJ bila ta koja je umnogome djelovala kao međunarodni subjekt koji vrši vlast nad Republikom Srpskom. Opći okvirni sporazum, kojim su Bosna i Hercegovina, Hrvatska i SRJ pristupile različitim sporazumima u aneksu i obavezale se da će poštivati i aktivno podržati ispunjenje obaveza koje iz njih proizilaze, potpisao je predsjednik Milošević (u ime Hrvatske Tuđman). Taj potpis imao je efekat garancije da će Republika Srpska poštivati te obaveze.
Međunarodni oružani sukob
Nadalje, pismom od 21. novembra 1995. upućenim raznim državama (Sjedinjenim Državama, Rusiji, Njemačkoj, Francuskoj i Ujedinjenom Kraljevstvu), SRJ se obavezala da će “preduzeti sve potrebne korake, u skladu sa suverenitetom, teritorijalnim integritetom i političkom nezavisnošću Bosne i Hercegovine, da obezbijedi da Republika Srpska u potpunosti poštuje i povinuje se odredbama” Sporazuma o vojnim aspektima mirovnog dogovora (Aneks 1 uz Dejtonsko-pariški sporazum). Pismo kojim se Republika Srpska obavezala da će poštivati gorepomenuti sporazum potpisao je 21. novembra 1995. ministar inostranih poslova SRJ, Milutinović, za Republiku Srpsku slijedom zahtjeva koji su tri člana “delegacije Republike Srpske” 20. novembra 1995. uputili Miloševiću.
Sve ovo, po zaključku Žalbenog vijeća, ide u prilog tvrdnji da je u stvarnosti SRJ vršila opću političku i vojnu kontrolu nad Republikom Srpskom, barem između 1992. i 1995. Zaista, činjenica da je zadnju riječ u vezi sa preuzimanjem međunarodnih obaveza od strane Republike Srpske imala SRJ, i da se sem toga, na kraju sukoba obavezala da će obezbijediti poštivanje tih međunarodnih obaveza od strane Republike Srpske, potvrđuje (1) da je tokom oružanog sukoba SRJ vršila kontrolu nad tim entitetom i (2) da se ta kontrola nastavila do kraja sukoba.
Žalbeno vijeće stoga zaključuje da u predmetnom periodu (1992.) za oružane snage Republike Srpske treba smatrati da su djelovale pod opštom kontrolom i u ime SRJ. Stoga se čak i nakon 19. maja 1992. oružani sukob u Bosni i Hercegovini između bosanskih Srba i centralnih vlasti Bosne i Hercegovine mora klasifikovati kao međunarodni oružani sukob.
Kao što je poznato Mirovnim sporazumom u Daytonu su okončani sukobi u Bosni i Hercegovini, a ovi zaključci Žalbenog vijeća u presudi Dušku Tadiću (osuđen na 20 godina zatvora) imaju poseban značaj u kontekstu mira i sigurnosti u Bosni i Hercegovinu, jer ne samo da se Republika Srpska obavezala na poštivanje Dejtonskog mirovnog sporazuma, nego se Srbija, potpisom svoga predsjednika, obavezala da garantira poštivanje ovog sporazuma u Republici Srpskoj s obzirom na opću političku i vojnu kontrolu koju je sve vrijeme sukoba ima nad Republikom Srpskom.
Ove činjenice ukazuju da bi u slučaju da Milorad Dodik zaista krene u secesiju i odvajanje Republike Srpske od Bosne i Hercegovine to bilo, ne samo kršenje Dejtonskog mirovnog sporazuma nego i da bi odgovornost za to snosio Aleksandar Vučić, odnosno Srbija. I zbog toga ne treba čuditi što Vučić ponavlja da Srbija podržava teritorijalni integritet Bosne i Hercegovine i Dejtonski mirovni sporazum, jer je Srbija, zbog svoje odgovornosti u sukobima u BiH i potpisom na Sporazumu, obavezna da obuzdava Milorada Dodika, i bilo koga drugog ko bi u ime Republike Srpske želio dijeliti BiH što dugoročno ima veliki značaj za sigurnost Bosne i Hercegovine.
