Otkako je Izrael započeo svoju brutalnu kampanju bombardovanja u Gazi nakon smrtonosnog napada Hamasa 7. oktobra, broj doseljeničkih napada na Palestince na okupiranoj Zapadnoj obali i Istočnom Jerusalemu više je nego dvostruko veći od prosjeka koji iznosi tri do osam incidenata dnevno, prema podacima Ujedinjenih naroda.
Porast broja doseljeničkih napada nagnao je stotine Palestinaca da pobjegnu iz svojih domova u protekle tri sedmice usred izraelskog bombardovanja Gaze u kojem je ubijeno više od 9500 ljudi.
Ko su, dakle, doseljenici i gdje žive?
Ko su doseljenici?
Doseljenici su izraelski državljani koji žive na privatnoj palestinskoj zemlji na okupiranoj Zapadnoj obali i u Istočnom Jerusalemu. Ogromna većina naselja izgrađena je u potpunosti ili djelimično na privatnoj palestinskoj zemlji.
Više od 700.000 doseljenika – 10 posto izraelske populacije od gotovo sedam miliona – sada živi u 150 naselja i 128 ispostava raspoređenih na okupiranoj Zapadnoj obali i Istočnom Jerusalemu.
Naselja imaju dozvolu izraelske vlade dok su ispostave izgrađene bez odobrenja vlade. Ispostave mogu varirati od grupice od nekoliko ljudi do zajednice od 400 ljudi.
Neki od doseljenika doseljavaju se na okupirane teritorije zbog vjerskih razloga dok druge privlače relativno manji troškovi života i finansijski podsticaj koji vlada nudi. Ultraortodoksni Jevreji čine trećinu ukupnog broja doseljenika.
Većina izraelskih Jevreja koji žive na Zapadnoj obali kaže da izgradnja naselja poboljšava sigurnost države, prema podacima Istraživačkog centra Pew. To objašnjavaju argumentom da naselja djeluju kao tampon zona za izraelsku nacionalnu sigurnost jer ograničavaju kretanje Palestinaca i potkopavaju održivost palestinske države. Međutim, neki izraelski ljevičari zastupaju stav da širenje naselja šteti dvodržavnom rješenju i stoga i izgledima Izraela za mir.
Kada su prva naselja izgrađena?
Izrael je počeo graditi naselja odmah nakon zauzimanja Zapadne obale, Istočnog Jerusalema i Pojasa Gaze u toku Šestodnevnog rata iz juna 1967. godine.
U septembru 1967, blok Etzion u Hebronu bio je prvo naselje izgrađeno na okupiranoj Zapadnoj obali. U ovom naselju sada živi 40.000 ljudi.
U Kfar Etzionu, jednom od najstarijih naselja, živi blizu 1000 ljudi, dok najveće naselje – Modi’in Illit – ima blizu 82.000 doseljenika, većinom ultraortodoksnih Jevreja.
Uzastopne izraelske vlade su provodile ovu politiku koja je dovela do povećavanja doseljeničke populacije na okupiranim teritorijama.
Naselja sada kontrolišu blizu 40 posto okupirane Zapadne obale. Ova naselja, zajedno sa ogromnom mrežom punktova za Palestince, u praksi razdvajaju palestinske dijelove Zapadne obale, čineći izglede za buduću susjednu državu gotovo nemogućim, prema riječima kritičara.
Prvo jevrejsko naselje u Palestini potječe s početka 20. stoljeća kada su se Jevreji suočili sa raširenom diskriminacijom, vjerskim progonom i pogromima u Evropi i počeli pristizati. U to vrijeme je Palestina, koja je još bila pod britanskom kolonijalnim kontrolom, bila većinski arapska sa malom jevrejskom manjinom.
Tel Aviv, najveći izraelski grad, izgrađen je kao naselje u predgrađu arapskog grada Jaffe 1909. godine.
Masovna migracija Jevreja u Palestinu izazvala je ustanak Arapa. Ali, u nasilju koje je uslijedilo, dobro naoružane cionističke milicije etnički su očistile 750.000 Palestinaca 1948. Palestinci svoje protjerivanje zovu Nakba, što na arapskom znači katastrofa.
Podržava li vlada doseljenike?
Izraelska vlada otvoreno finansira i gradi naselja za Jevreje.
Izraelske vlasti daju svojim doseljenicima na Zapadnoj obali blizu dvadeset miliona šekela (pet milona dolara) godišnje da prate, izvještavaju i ograničavaju palestinsku gradnju u Zoni C, koje čini više od 60 posto Zapadne obale. Ovaj novac se koristi da se unajme inspektori i kupe dronovi, te za snimke iz zraka, tablete i vozila, između ostalog.
Četvrtog aprila su izraelske vlasti tražile da se udvostruči taj iznosi u državnom budžetu, na četrdeset miliona šekela (deset miliona dolara).
Tokom proteklih nekoliko godina, izraelska vojska je pokrenula specijalnu telefonsku liniju koju naziva Ratna soba C, za doseljenike da nazovu i prijave palestinsku gradnju u Zoni C.
Nekoliko izraelskih zakona omogućava doseljenicima da prisvajaju palestinsku zemlju:
- Izrael je proglasio blizu 26 posto teritorije Zapadne obale „državnom zemljom“ na kojoj mogu biti izgrađena naselja. Izrael koristi pravne mehanizme za eksproprijaciju palestinske zemlje za javne potrebe kao što su gradnja cesta, naselja i parkova.
- Nakon potpisivanja Sporazuma iz Osla 1993. godine s Palestinskom oslobodilačkom organizacijom (PLO), izraelska vlada je zvanično prestala graditi nova naselja, ali su već postojeća nastavila rasti.
Broj stanovnika u naseljima na Zapadnoj obali i u Istočnom Jerusalemu narastao je sa približno 250.000 na blizu 700.000 u septembru ove godine.
Ali u 2017, Izrael je formalno najavio početak gradnje novih naselja.
Premijer Benjamin Netanyahu, izraelski premijer sa najdužim stažom na toj poziciji, podsticao je širenje naselja otkako je došao na vlast 1996. godine.
Postoje i izraelske “nevladine” organizacije koje rade na tome da izbace Palestince s njihove zemlje koristeći rupe u zakonima o zemljištu.
Izraelske vlasti također redovno plijene i demoliraju palestinsku imovinu navodeći kao razlog nemanje dozvola za gradnju i drugih zemljišnih dokumenata koje izdaje Izrael.
Ali, međunarodne grupe za ljudska prava kažu da je gotovo nemoguće dobiti izraelsku dozvolu za gradnju.
Jesu li izraelska naselja zakonita prema međunarodnom pravu?
Nisu. Sva naselja i ispostave se smatraju ilegalnim prema međunarodnom pravu jer krše Četvrtu ženevsku konvenciju, koja zabranjuje okupatorskoj sili da preseli svoju populaciju na područje koje okupira.
Naselja, kažu aktivisti, su enklave izraelskog suvereniteta koje su fragmentirale okupiranu Zapadnu obalu, i bilo kakva buduća palestinska država bi izgledala kao niz malih, nepovezanih bivših južnoafričkih bantustana, odnosno teritorija na kojima su živjeli samo crnci.
Ujedinjeni narodi su ih osudili kroz niz rezolucija i glasanja. Prema rezoluciji Vijeća sigurnosti UN-a iz 2016. godine, naselja nemaju “pravnu validnost”.
Ali, Sjedinjene Američke Države, najbliži saveznik Izraela, pružaju mu diplomatsku zaštitu. Washington dosljedno koristi svoje pravo veta u UN-u kako bi zaštitio Izrael od diplomatske cenzure.
Izrael odobrava i podstiče gradnju naselja. Iako su ispostave prema izraelskim zakonima nezakonite, Izrael u proteklim godinama retrospektivno legalizovao nekoliko ispostava.
Više od 9000 doseljenika povuklo se iz Gaze 2005. godine, kada je Izrael rasformirao naselja kao dio plana „razdvajanja“ bivšeg premijera Ariela Sharona.
Kako Izrael kontroliše Zapadnu obalu?
Izrael je izgradio zid razdvajanja koji se proteže na više od 700 km kroz Zapadnu obalu, ograničivši kretanje više od tri miliona Palestinaca na okupiranoj Zapadnoj obali i Istočnom Jerusalemu. Ali, Izrael kaže da je zid tu zbog sigurnosnih razloga.
Palestinski farmeri moraju tražiti dozvolu da pristupe vlastitoj zemlji. Ove dozvole se moraju obnavljati, a mogu biti uskraćene ili opozvane bez objašnjenja.
Naprimjer, blizu 270 od 291 hektara zemljišta koje pripada palestinskom selu Wadi Fukin blizu Betlehema su označeni kao Zona C, koja je pod izraelskom kontrolom. Blizu 60 posto okupirane Zapadne obale spada u Zonu C.
Zid koji ih dijeli nije jedini. Više od sedamsto prepreka na putu postavljeno je širom Zapadne obale, uključujući stotinu i četrdeset punktova. Blizu 70.000 Palestinaca sa izraelskih radnim dozvolama prelazi ove punktove svakodnevno.
Palestinci se ne mogu slobodno kretati između okupirane Zapadne obale, Istočnog Jerusalema i Gaze, i potrebne su im dozvole za to.
Grupe za ljudska prava kao što su Human Rights Watch i B’Tselem su zaključile da izraelske politike i zakoni koje koriste kako bi dominirali nad palestinskim narodom mogu biti opisane kao aparthejd.
Je li doseljeničko nasilje u porastu tokom proteklih sedmica?
Jeste. Doseljenici su izveli više od 198 napada na Zapadnoj obali prisilivši blizu 1000 Palestinaca da pobjegnu iz svojih domova dok je Izrael nastavio nemilosrdno bombardovanje Gaze, od 7. oktobra.
“Doseljenici su činili zločine na okupiranoj Zapadnoj obali mnogo prije 7. oktobra. Ali, izgleda kao da su nakon 7. oktobra, dobili zeleno svjetlo da izvrše još zločina”, Al Jazeeri je kazao Ghassan Daghlas, zvaničnik Palestinske samouprave koji prati doseljeničku aktivnost.
Dvadeset osmog oktobra, palestinskog farmera koji je brao masline nasmrt su ustrijelili doseljenici u gradu Nablusu na okupiranoj Zapadnoj obali. „U toku je sezona branja maslina – ljudi ne mogu doći do 60 posto stabala maslina u području Nablusa zbog doseljeničkih napada“, kazao je Daghlas.
Beduinsko selo Wadi as-Seeq na okupiranoj Zapadnoj obali je ispražnjeno od svojih 200 stanovnika 12. oktobra nakon prijetnji doseljenika.
Trenutno nasilje dešava se nakon što je prošle godine zabilježen rekordan broj slučajeva doseljeničkog nasilja, kada je sa prosječna tri, broj incidenata porastao na osam dnevno, prema podacima UN-a.
Proteklih godina, doseljenici su sve intenzivnije pokušavali moliti se u kompleksu džamije Al-Aqsa, zbog čega su se Palestinci zabrinuli da žele zadirati u treće najsvetije mjesto za muslimane. Molitve Jevreja nisu dozvoljene prema „statusu quo“ koji upravlja Al-Aqsom.
Tri dana prije nego što je Hamas izveo smrtonosni napad unutar Izraela, doseljenici su upali u kompleks džamije. U 2021, izraelska policija je upala u kompleks džamije kako bi omogućila ulazak doseljenika, pokrenuvši smrtonosni sukob.
U februaru su ultradesničarski doseljenici izazvali nered u gradu Huwari na Zapadnoj obali, zapalivši desetke kuća i automobila. Nakon ovog nasilja, izraelski ministar finansija Bezalel Smotrich je izjavio da je Huwara “uništena”.
Nasilje izraelskih doseljenika raselilo je više od 1100 Palestinaca na okupiranoj Zapadnoj obali od 2022. godine, prema podacima iz UN-ovog izvještaja objavljenog u septembru 2023. godine.
